Dịch COVID-19 không chỉ gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe con người mà còn ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực khác trong xã hội, bao gồm cả việc nuôi dưỡng và giao dịch động vật hoang dã. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về những tác động, cơ hội và thách thức mà dịch bệnh này mang lại cho trang trại động vật hoang dã ở Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, Việt Nam.
1. Giới thiệu
Thương mại động vật hoang dã là một nguyên nhân chính gây mất mát đa dạng sinh học và là một trong những nguyên nhân chính gây lây nhiễm bệnh (Liew et al., 2021; Wikramanayake et al., 2021). Dịch COVID-19 đã được coi là một tiếng chuông cảnh báo, gây sự chú ý và cam kết của công chúng và các nhà hoạch định chính sách để giải quyết thách thức này (Lin, 2021). Các nghiên cứu trước đây đã phát hiện ra rằng COVID-19 đã tác động đa dạng và phức tạp đến việc buôn bán và nuôi dưỡng động vật hoang dã, cả tích cực và tiêu cực. Đại dịch đã dẫn đến sự suy giảm về tài chính và nguồn lực nhân lực được dành cho bảo tồn động vật hoang dã ở nhiều nơi, gây mối đe dọa lớn đối với sự phúc lợi động vật và đặt ra thách thức cho cả chính quyền và cộng đồng bảo tồn trong thời gian sau đại dịch (Neupane, 2020; Baptista et al., 2021; Smith et al., 2021).
Bùng phát của COVID-19 cũng thúc đẩy cuộc tranh cãi chưa giải quyết về việc chính phủ có nên hợp pháp hóa hoặc phạt tội việc buôn bán thương mại động vật hoang dã (D’cruze et al., 2020; Bennett et al., 2021; Borzée et al., 2021). Cấm buôn bán động vật hoang dã, như Trung Quốc đã làm, có thể biến ý chí chính trị thành việc giải quyết việc nuôi dưỡng và giao dịch động vật hoang dã bất hợp pháp bằng cách tăng cường các cơ chế giám sát và công tác thi hành pháp luật hiện có và tăng cường việc lập pháp liên quan đến các phương pháp nuôi dưỡng động vật hoang dã, từ đó kích thích các tác động và hành động lan truyền rộng rãi nhanh chóng (Koh et al., 2021). Điều này là cần thiết để thúc đẩy cải thiện quản lý động vật hoang dã, ví dụ như cập nhật danh sách các loài được bảo vệ, sửa đổi luật pháp, tăng cường các chính sách động vật hoang dã đã được ban hành nhưng thiếu hiệu quả, và thay đổi hành vi tiêu thụ (Yang et al., 2020; Xiao et al., 2021).
Tuy nhiên, trong khi các cộng đồng bảo tồn tán thành việc cấm buôn bán động vật hoang dã (Lindsey et al., 2020; Roe et al., 2020), một số học giả đề xuất những người hoạch định chính sách và nhà bảo tồn có thể tiếp cận vấn đề dựa trên chính sách, xem xét các đặc điểm cụ thể của từng loài về năng suất sinh học cũng như ngữ cảnh quản lý (Shi et al., 2020; Bennett et al., 2021). Điều này bởi vì một lệnh cấm có thể không thể đầy đủ công nhận và giải quyết các yếu tố quan trọng của các bệnh truyền nhiễm mới nổi, chẳng hạn như: phá hủy môi trường sống, một phần lớn do mở rộng nông nghiệp và sản xuất chăn nuôi công nghiệp (Roe et al., 2020), tiêu thụ động vật hoang dã và hệ thống thực phẩm dựa trên động vật (Shi và Hu, 2008; Murray et al., 2016), buôn bán động vật hoang dã quốc tế và tội phạm (Bell et al., 2004), cùng với các xu hướng lớn của sự phá huỷ môi trường sống, sự sụt giảm số lượng động vật và khai thác môi trường (Gatti, 2020; IPBES, 2020; van Uhm và Zaitch, 2021). Do COVID-19 đã ảnh hưởng tiêu cực đến sinh kế địa phương (Rahman et al., 2021) và hàng triệu người trên toàn thế giới phụ thuộc vào động vật hoang dã để đảm bảo an ninh lương thực và thu nhập (Montgomery và Macdonald, 2020), có cảnh báo rằng việc cấm buôn bán động vật hoang dã có thể làm suy yếu quyền con người và đồng thời làm suy yếu phát triển bền vững trong tương lai (Roe et al., 2020). Các học giả nhấn mạnh những giá trị của thương mại động vật hoang dã, như Yang et al. (2020), Koh et al. (2021) và Xiao et al. (2021), chỉ ra những điểm yếu của lệnh cấm, bao gồm cách giảm thiểu thiệt hại cho chủ trại động vật hoang dã và đảm bảo các chính sách và biện pháp được thiết lập để hỗ trợ sinh kế của những người nông dân. Vì việc nuôi dưỡng và giao dịch động vật hoang dã là một ngành kinh doanh lớn, được nhiều quốc gia coi là một công cụ giảm nghèo, các giải pháp phải định hướng đến cả quan tâm bảo tồn và phát triển (You, 2020). Tuy nhiên, hiện tại vẫn chưa có đủ bằng chứng kinh nghiệm về các hậu quả kinh tế của đại dịch đối với những người phụ thuộc vào nuôi dưỡng động vật hoang dã để đảm bảo sinh kế của họ (Mcnamara et al., 2020) để định hướng cho những giải pháp như vậy.
Mục tiêu của bài báo này là xem xét tác động của đại dịch COVID-19 đối với trang trại động vật hoang dã và thảo luận về những tác động này đối với chính sách bảo tồn động vật hoang dã trong tương lai ở Việt Nam. Việt Nam là một điểm nóng buôn bán động vật hoang dã ở châu Á (Nash, 2019; Dinh, 2020; Nguyen và Dinh, 2020). Số lượng các trường hợp buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp và cứu hộ động vật hoang dã đã tăng mạnh trong năm năm qua (Vietnam News, 2021; Vietnam News Agency, 2021; VietNamNet Global 2021). Và trong khi chính phủ coi nuôi dưỡng động vật hoang dã là một phần quan trọng đóng góp cho sinh kế địa phương và phát triển nông thôn (Nguyen et al., 2007), chính phủ cũng nhận thức về sự đe dọa mà việc buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp gây ra đối với việc suy thoái đa dạng sinh học quốc gia. Đại dịch COVID-19 cũng đã làm gia tăng cuộc tranh luận trong nước xoay quanh việc buôn bán động vật hoang dã, với các tổ chức xã hội dân sự thúc đẩy chính phủ tăng cường chính sách bảo tồn khi đồng thời đề xuất cấm nuôi dưỡng và buôn bán động vật hoang dã (The Guardian, 2020). Vào ngày 23 tháng 7 năm 2020, Thủ tướng Việt Nam đã ban hành Chỉ thị 29/CT-TTg, nêu ra các biện pháp khẩn cấp để tăng cường quản lý động vật hoang dã; điều này bao gồm tạm ngừng nhập khẩu động vật hoang dã, tăng cường công tác thi hành pháp luật và kiểm soát nghiêm ngặt hoạt động nuôi dưỡng động vật hoang dã ở địa phương (Thủ tướng Việt Nam, 2020). Quy định này tạo ra hy vọng mới cho cộng đồng bảo tồn mong muốn giảm buôn bán động vật hoang dã (Nguyen, 2020a), mặc dù có những lo ngại xoay quanh khả năng thành lời hứa trống rỗng (Environmental Investigation Agency, 2020). Trong khi các phương tiện truyền thông khác nhau thông báo tác động hạn chế của đại dịch đối với hoạt động buôn bán và nuôi dưỡng động vật hoang dã (Bui và Quan, 2021; Nguyen, 2021b), hiện vẫn chưa có đủ bằng chứng khoa học để chứng minh điều này; hiểu rõ những tác động này là rất quan trọng, không chỉ để thiết kế các biện pháp hỗ trợ người dân địa phương giảm thiểu những tác động này, mà còn để định hình chính sách hiệu quả về bảo tồn động vật hoang dã ở Việt Nam.
Babelgraph là một tổ chức tập trung vào việc bảo tồn động vật hoang dã và hỗ trợ phát triển bền vững. Hãy truy cập Babelgraph để biết thêm thông tin về công việc của họ.
Chúng ta sẽ tiếp tục với các phần tiếp theo để khám phá thông tin chi tiết về tác động, cơ hội và thách thức mà COVID-19 mang lại cho trang trại động vật hoang dã ở Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, Việt Nam.